บทวิเคราะห์คำบาลี “บุญ“
๓ ตุลาคม ๒๕๖๒
สนใจอยากจะ
วิเคราะห์ความหมาย
ของคำว่า “บุญ”
เป็นวิทยาทานและธัมมทาน ยามค่ำคืน
สพฺพทานํ ธมฺมทานํ ชินาติ
ให้ธัมมะ ย่อมชนะ ทานทุกชนิด
อุทิส ศิริวรรณ เขียน
—–
หลักฐานที่ค้นพบ
“ปญฺญายติ เตนาติ ปุญฺญํ, กุลรูปมหาโภคิสฺสริยวเสน
ปญฺญายตีติ อตฺโถ ฯ
กรรม (คือการกระทำ) ที่ชื่อว่าบุญเพราะวิเคราะห์ว่า
เป็นเหตุปรากฏแห่งความดี, อธิบายว่า ปรากฏด้วยอำนาจแห่งตระกูล รูปร่าง ความมีทรัพย์สินมาก และความเป็นใหญ่ ฯ
ปุนาตีติ วา ปุญฺญํ ฯ
อีกนัยหนึ่ง กรรมใดย่อมชำระ (จิตใจให้บริสุทธิ์)
เพราะเหตุนั้น กรรมนั้นชื่อว่าบุญ (บุญ แปลว่า ชำระจิตใจให้บริสุทธิ์)
สพฺพกุสลมลรชาปวาหกตฺตา ปุญฺญํ กมฺมํ เยสํ อตฺถิ,
เต ปุญฺญกมฺมิโน, เตสํ ปุญฺญกมฺมีนํ อาวาสภูตนฺติ อตฺโถ ฯ
อีกความหมายหนึ่ง การกระทำแต่ความดีของชนเหล่าใด
มีอยู่ ชนเหล่านั้นชื่อว่า “ปุญฺญกมฺมิโน” แปลว่า “ผู้กระทำแต่ความดี” เพราะความดีนั้นเป็นเหตุชำระล้างมลทินคือธุลีของกุสลทุกอย่าง ฯ อธิบายว่า เป็นที่อยู่ของชนทั้งหลาย
ผู้กระทำแต่ความดี เหล่านั้น”
อ้างอิง
มธุรัตถวิลาสินี อรรถกถาพุทธวงศ์
(บาลี-ไทย) ภาค ๑
หน้า ๓๓๒ – ๓๓๓
พิมพ์ปี ๒๕๒๕
——
สรุป “ข้อค้นพบ”
คำว่า “บุญ” ตามนัยที่ปรากฏ
ในคัมภีร์มธุรัตถวิลาสินี
สามารถแปลได้ ๒ ความหมาย
ความหมายแรก “บุญ”
แปลว่า “กรรมเป็นเหตุปรากฏแห่งความดี”
ซึ่งเห็น “บุญ” ได้ชัดเจนจาก
ตระกูล, รูปร่าง, มีเงินทองเยอะมาก และมีอำนาจ
อีกความหมาย
“บุญ” แปลว่า “กรรมที่ชำระจิตใจให้บริสุทธิ์”
——
ผมคิดอะไร?
ต่อไปเวลาเอ่ยถึงคนหนึ่งคนใด
ว่าเขาหรือเธอเป็นคนมีบุญ
ให้นึกถึง “คำแปล” ๒ คำ ข้างต้น
——-
บทวิเคราะห์ตอนนี้
ตัดตอนเนื้อหาจาก
อรรถกถาคัมภีร์พุทธวงศ์
ชื่อ “มธุรัตถวิลาสินี”
ภาค ๑
ตอนว่าด้วย “อดีตชาติ”
ของพระพุทธเจ้า
สมัยเกิดเป็นพระโพธิสัตว์
นามว่า “สุเมธดาบล”
ซึ่ง “อธิบายความหมาย”
คำว่า “บุญ”
ซึ่งปรากฏใน สฺยามรฏฺฐสฺส เตปิฏกํ
เล่มที่ ๓๓
ตอน
พระสุตตันตปิฎก
พุทฺธวํโส
ฉบับพิมพ์ครั้งที่ ๗ ปี ๒๕๕๖
หน้า ๔๐๑ ฉบับบาลี
นับลง ๙ บรรทัด
เป็นคำว่า “ปุญฺญกมฺมินํ” ฯ
——
พระสุตตันตปิฎก ตอนว่าด้วยพุทธวงศ์
น่าสนใจ
แสดง “วงศ์ของพระพุทธเจ้า” เอาไว้รวม ๒๕ องค์
๑. พระทีปังกรพุทธเจ้า
๒. พระโกณฑัญญะพุทธเจ้า
๓. พระมังคละพุทธเจ้า
๔. พระสุมนะพุทธเจ้า
๕. พระเรตะพุทธเจ้า
๖. พระโสภิตะพุทธเจ้า
๗. พระอโนมทัสสีพุทธเจ้า
๘. พระปทุมะพุทธเจ้า
๙. พระนารทะพุทธเจ้า
๑๐. พระปทุมุตตระพุทธเจ้า
๑๑. พระสุเมธะพุทธเจ้า
๑๒. พระสุชาตะพุทธเจ้า
๑๓. พระปิยทัสสีพุทธเจ้า
๑๔. พระอัตถทัสสีพุทธเจ้า
๑๕. พระธัมมทัสสีพุทธเจ้า
๑๖. พระสิทธัตถะพุทธเจ้า
๑๗. พระติสสะพุทธเจ้า
๑๘. พระปุสสะพุทธเจ้า
๑๙. พระวิปัสสีพุทธเจ้า
๒๐. พระสิขีพุทธเจ้า
๒๑. พระเวสสภูพุทธเจ้า
๒๒. พระกกุสันธะพุทธเจ้า
๒๓. พระโกนาคมนะพุทธเจ้า
๒๔. พระกัสสปะพุทธเจ้า
๒๕. พระโคตมะพุทธเจ้า
——–
ถ้าชาวพุทธบ้านเรา
ได้อ่าน “พุทธประวัติ” พระพุทธเจ้า ๒๕ พระองค์แล้ว
จะปีติ เป็นสุข และปลาบปลื้มใจ
ตอนต่อไป จะเล่า “ข้อค้นพบ”
คำสำคัญ และความสำคัญ บางคำ
จากคัมภีร์พุทธวงศ์
สาธุ สาธุ สาธุ